Met De Domheid Regeert levert Sander Schimmelpenninck een vlijmscherpe, ongemakkelijke diagnose over onze samenleving: domheid heeft zich als een virus verspreid en infiltreert de kern van onze democratie. Maar wat bedoelt hij precies met domheid? Niet een gebrek aan kennis of een laag IQ, maar iets veel subtielers en gevaarlijkers. Hij wijst naar een bewust gekozen onwetendheid, een opzettelijke verwerping van feiten en diepgang, verpakt in simplistische slogans en populistische kreten. Domheid, zo stelt Schimmelpenninck, is uitgegroeid tot een politieke strategie die onze samenleving verzwakt en polariseert.
Zijn boodschap is helder: domheid is niet langer onschuldig; het is een gereedschap in de handen van diegenen die het publieke debat willen verdelen. Schimmelpenninck legt dit fenomeen bloot met harde voorbeelden en observaties, waarbij hij termen als “domrechts” gebruikt om de schuldigen aan te wijzen. Maar terwijl hij vakkundig de symptomen schetst, blijft de oplossing buiten beeld. Waar moeten we heen in een wereld waarin “domheid” de scepter zwaait? Hier begint voor mij een zoektocht naar het alternatief, dat raakt aan het gedachtegoed achter Conciglio.
De Verleiding van Simplistische Oplossingen in een Complexe Wereld
Schimmelpenninck schetst een samenleving waarin de schreeuwers en simplistische denkers de overhand krijgen. Algoritmes voeden onze drang naar korte, krachtige uitspraken en pushen ons weg van diepgang en reflectie. Voor sociale media zijn engagement en verontwaardiging tenslotte goud waard, en dit beloningssysteem heeft een monster gecreëerd. We verkiezen vlammende reacties boven stille reflectie en klikken liever op versimpelde oneliners dan op genuanceerde analyses.
Maar wat als domheid niet het eigenlijke probleem is? Wat als het eerder een symptoom is van een dieperliggend ongemak, een gebrek aan richting in een wereld die steeds complexer wordt? Hier past de benadering die ik voor ogen heb met Conciglio: een systeem dat niet mikt op simplificatie, maar juist op de verbinding van kennis, ervaring en persoonlijke ontwikkeling. Als individu word je in een omgeving vol chaos en verwarring uitgedaagd om standvastig te blijven, een vaardigheid die je ontwikkelt door diepgaande kennisuitwisseling en samenwerkend denken.
In plaats van een vinger te wijzen naar een specifieke politieke stroming, zoals “domrechts,” zou het effectiever kunnen zijn om de wortels van onze collectieve desillusie te begrijpen. Mensen voelen zich vervreemd door een maatschappij die hen overspoelt met informatie maar hen geen ruimte biedt om werkelijk te begrijpen en te verbinden. Simplistische oplossingen lijken dan aantrekkelijk, omdat ze een houvast bieden in een wereld die hen anders weinig te bieden heeft.
Waarom Wij Nood hebben aan een “Derde Alternatief”
In zijn boek wijst Schimmelpenninck impliciet op de noodzaak om de dominantie van domheid te doorbreken, maar hij blijft steken in een diagnose zonder therapie. Hier zie ik een kans voor wat ik “het derde alternatief” noem, geïnspireerd door de visie van Stephen Covey. Deze benadering dringt aan op samenwerking om oplossingen te vinden die beter zijn dan die van beide afzonderlijke partijen. Het is een mindset die uitgaat van het potentieel van het individu én van collectieve wijsheid.
Stel je een wereld voor waarin we niet vervallen in zwart-witdenken, maar waarin we ruimte maken voor nuance, diversiteit en persoonlijke groei. Het Conciglio-model zet het individu centraal, maar moedigt tegelijkertijd een collectieve verantwoordelijkheid aan. Net zoals een persoon kan groeien door reflectie en kennisuitwisseling, kan een samenleving dat ook. Domheid ontstaat niet alleen door onwetendheid, maar ook door een gebrekkig systeem dat geen ruimte biedt voor verdieping.
Door deze bril bekeken, is domheid niet slechts een moreel tekort, maar een indicatie dat onze manier van samenwerken aan vervanging toe is. Het derde alternatief biedt perspectief: het zoekt naar de synergie tussen verschillende ideeën en helpt mensen groeien door gemeenschappelijke doelen te vinden. Waar Schimmelpenninck domheid als iets statisch neerzet, zie ik ruimte voor transformatie.
De Ironie van de “Slimme” Kritiek
Ironisch genoeg wordt Schimmelpenninck zelf een beetje een gevangenisbewaker van zijn eigen opvattingen. Hij hekelt de simplificatie van de moderne tijd, maar gebruikt in zijn kritiek op “domrechts” eenzelfde simplistische benadering. Het gevaar van “domrechts” of “opzettelijke onwetendheid” wordt uitvergroot, alsof alle kwaad van onze samenleving terug te brengen is tot één oorzaak. Daarmee dreigt hij zelf vast te lopen in een retorische valkuil, een waarin de wereld alleen maar uit vijanden en bondgenoten bestaat.
Conciglio draait juist om het besef dat kennis, wijsheid en groei ontstaan in het grijze gebied tussen tegenstellingen. Het verkent de dialoog, het gaat op zoek naar onverwachte verbindingen tussen ideeën. Waar Schimmelpenninck een scherp onderscheid maakt tussen “wij” (de rationele) en “zij” (de onwetenden), zou een visie die kijkt naar het potentieel van het individu en zijn omgeving misschien krachtiger zijn. In plaats van te veroordelen, zouden we kunnen begrijpen; in plaats van te polariseren, kunnen we verbinden.
De Kracht van Sociale Netwerken als Kennisnetwerken
Een andere zwakte in Schimmelpennincks boek ligt in zijn kritiek op sociale media. Hij schildert ze af als speeltuinen van domheid, geregeerd door algoritmes die ons vastzetten in een eindeloze cyclus van verontwaardiging en desinformatie. Maar wat als we sociale netwerken opnieuw inrichten als kennisnetwerken? Wat als we de kracht van deze platforms zouden gebruiken om mensen te verbinden en hen in staat te stellen hun kennis en ervaringen te delen op een constructieve manier?
Conciglio werkt aan een model waarin kennisdeling en zelfsturing centraal staan. Het omarmen van deze filosofie zou kunnen betekenen dat we sociale netwerken transformeren van platforms van oppervlakkigheid naar platforms van waardevolle verbindingen. Door het ontwerpen van netwerken die het beste in mensen naar boven halen, kunnen we een tegenwicht bieden aan de oppervlakkigheid en domheid die Schimmelpenninck beschrijft. In plaats van simpelweg een publiek van consumenten, worden we een gemeenschap van kennisdragers die bijdragen aan collectieve wijsheid.
Domheid of Onvermogen om Diepte te Creëren?
Als we de boodschap van De Domheid Regeert letterlijk nemen, dan worden we omringd door opzettelijk onwetenden die willens en wetens de democratie ondermijnen. Toch geloof ik niet dat de meeste mensen actief kiezen voor oppervlakkigheid.
Misschien kiezen ze niet voor domheid, maar ontbreekt het hen aan middelen en begeleiding om de complexiteit van de moderne samenleving te navigeren.
Conciglio richt zich precies op dit vermogen: het helpt individuen om kennis niet alleen op te nemen, maar ook te structureren, te verdiepen en te delen. Kennis wordt dan geen bezit, maar een levend en dynamisch proces waarin mensen samen groeien. Schimmelpenninck’s benadering voelt in die zin beperkt: het diagnoseert, maar biedt weinig perspectief voor de ontwikkeling van het individu.
Een Oproep tot Bewustwording en Verdieping
Schimmelpenninck zet een belangrijke stap door ons te wijzen op de gevaren van domheid als politieke strategie. Maar als we werkelijk willen bouwen aan een samenleving waarin kennis en wijsheid de overhand hebben, moeten we een stap verder gaan. We moeten het individu centraal stellen en tegelijkertijd de voorwaarden scheppen waarin collectieve groei mogelijk is.
Conciglio, als alternatief, biedt hier een tegenwicht: een filosofie waarin zelfontwikkeling hand in hand gaat met verantwoordelijkheid voor het geheel. Door te investeren in diepgaande kennisuitwisseling en samenwerking kunnen we een gemeenschap creëren die bestand is tegen de valkuilen van domheid. Het is tijd om voorbij het zwart-witdenken te kijken en een nieuw, hoopvol alternatief te omarmen waarin domheid geen politieke strategie meer hoeft te zijn, maar waar wijsheid en kennis de ruimte krijgen om te bloeien.
Conclusie: Ruimte voor Verandering
De domheid regeert? Misschien, zoals Schimmelpenninck zegt, maar wellicht is het slechts een symptoom van een maatschappij die behoefte heeft aan een beter, duurzamer systeem van kennisuitwisseling en samenwerking. De uitdaging ligt niet zozeer in het bestrijden van domheid, maar in het creëren van een nieuwe standaard voor zelfontwikkeling en gemeenschapszin. Conciglio biedt die mogelijkheid: een uitnodiging om verder te kijken, om werkelijk dieper te gaan. Want uiteindelijk is het doel niet om domheid aan de schandpaal te nagelen, maar om een wereld te creëren waarin we samen groeien
Pierre de Jong
5 november 2024